W ostatnich dwudziestu latach liczba osób wychowujących samotnie dzieci zwiększyła się prawie o połowę. Jak z tego widać samotne rodzicielstwo, które kiedyś było zjawiskiem incydentalnym, jest dzisiaj zjawiskiem społecznym nader często spotykanym. Trzeba przy tym podkreślić, że samotne rodzicielstwo to nie jest tylko i wyłącznie samotne macierzyństwo. Wprawdzie wśród samotnych rodziców główną grupę stanowią samotne matki, a samotnych ojców wychowujących dzieci jest zdecydowanie mniej, nie mniej jednak mają oni dokładnie takie same prawa jak samotne matki.
Jak żyć, gdy obowiązek opieki nad dzieckiem (dziećmi) spoczywa tylko na jednym z rodziców?
Nie ma żadnych wątpliwości, że samotne wychowywanie dzieci jest trudnym wyzwaniem. Osoba samotnie wychowująca dziecko (dzieci) musi najczęściej zmierzyć się z trudniejszą sytuacją ekonomiczną, co pociąga za sobą ryzyko potencjalnego wystąpienia zagrożenia ubóstwem. Trzeba podkreślić, że z uwagi na swoją wysokość, świadczenia finansowe z tytułu samotnego rodzicielstwa w żadnej mierze nie zapewniają bezpieczeństwa ekonomicznego. Stanowią tylko niezbyt wysokie wspomożenie finansowe, które należy się samotnym rodzicom na podstawie przepisów obowiązującego w tym zakresie prawa. Samotni rodzice muszą stawić czoła wielu wyzwaniom. Wiążą się one przede wszystkim z koniecznością zapewnienia dzieciom prawidłowych, to znaczy „normalnych” warunków rozwoju. Nie chodzi tutaj tylko o rozwój fizyczny, ale także o zaspokajanie potrzeb psychicznych i potrzeb w zakresie codziennego funkcjonowania w odpowiednich dla dziecka warunkach.
Świadczenia dla osób samotnie wychowującym potomstwo przysługujące w 2025 roku
UWAGA!
Jeśli ktoś znajdzie się w sytuacji osoby samotnie wychowującej dziecko (dzieci), warto jest, sprawdzić swoje prawa u źródeł. Zawsze lepiej jest zapoznać się z oryginalnym tekstem obowiązujących w tym zakresie przepisów prawa niż z ich opracowaniami. Pozwoli to na uniknięcie ewentualnych przekłamań wynikających ze złej interpretacji.
Podstawa prawna świadczeń rodzinnych w Polsce (przepisy obowiązujące w 2025 roku)
- Ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych - tekst jednolity ustawy został opublikowany w Dzienniku Ustaw z 2024 roku, poz.323; 858; 1615 i 1871.
- Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 13 sierpnia 2021 r. w sprawie wysokości dochodu rodziny albo dochodu osoby uczącej się stanowiących podstawę ubiegania się o zasiłek rodzinny i specjalny zasiłek opiekuńczy, wysokości świadczeń rodzinnych oraz wysokości zasiłku dla opiekuna – opublikowane w Dzienniku Ustaw z 2024 roku, poz. 1238.
Świadczenia z tytułu samotnego rodzicielstwa
Do świadczeń z tytułu samotnego rodzicielstwa należą: zasiłek rodzinny oraz dodatki do zasiłku rodzinnego, czyli świadczenia dodatkowe
Zasiłek rodzinny
W 2025 roku zasiłek rodzinny, który może pobierać samotna matka, wynosi:
- na dziecko do ukończenia 5 lat – 95 zł.;
- na dziecko powyżej 5 lat, aż do ukończenia przez niego 18 roku życia – 124 zł.
- na dziecko powyżej 18 roku życia, aż do ukończenia 24 lat – 135 zł.
Zasiłek rodzinny przyznawany jest na okres zasiłkowy trwający od 1 listopada do 31 października następnego roku kalendarzowego. Wszelkie świadczenia rodzinne wypłacane są w okresach miesięcznych.
Zasiłek rodzinny przysługuje po spełnieniu warunku dotyczącego wieku dziecka i kryterium dochodowego.
Kryterium wieku dziecka:
Zasiłek rodzinny przysługuje na dziecko, które nie ukończy 18 roku życia; lub nauki w szkole, jednak w okresie nie dłuższym niż do ukończenia 21 roku życia; lub też nie dłużej niż do ukończenia 24 roku życia w przypadku nauki w szkole, lub w szkole wyższej.
Kryterium dochodowe:
Zasiłek rodzinny przysługuje, jeżeli dochód na 1 osobę w rodzinie, lub dochód osoby uczącej się nie jest wyższy od kwoty 674,00 miesięcznie.
W przypadku gdy w rodzinie jest dziecko legitymujące się orzeczeniem o niepełnosprawności lub orzeczeniem o umiarkowanym, lub znacznym stopniu niepełnosprawności maksymalny dochód na 1 osobę w rodzinie uprawniający do pobierania zasiłku rodzinnego nie może przekroczyć 764,00 zł.
Dodatki do świadczenia rodzinnego, czyli tzw. świadczenia dodatkowe.
Prawo dodatku do zasiłku rodzinnego (tzw. świadczenie dodatkowe) przysługuje, gdy na dziecko przysługuje zasiłek rodzinny. Dodatki do świadczenia rodzinnego nie przysługują, jeżeli stwierdzi się brak podstaw przyznania prawa do zasiłku rodzinnego na dziecko, nawet w sytuacji, gdy spełnione zostaną wszystkie warunki przyznania takiego dodatku. Taka sytuacja ma głównie miejsce, gdy dziecko ukończyło 18 rok życia i nie kontynuuje nauki w szkole.
Aktualnie dostępne dodatki do świadczenia rodzinnego:
- dodatek z tytułu urodzenia dziecka - wypłacany w jednorazowej wysokości 1000 zł;
- dodatek z tytułu opieki nad dzieckiem w czasie urlopu wychowawczego– w wysokości 400 zł.;
- dodatek z tytułu samotnego wychowywania dziecka -193 zł na dziecko (nie więcej niż 386 zł na wszystkie dzieci);
- dodatek z tytułu kształcenia i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego - 90 zł - dziecko w wieku do 5. roku życia;
- dodatek z tytułu wychowywania dziecka w rodzinie wielodzietnej w wysokości 95 zł miesięcznie na trzecie i na następne dzieci uprawnione do zasiłku rodzinnego;
- dodatek z tytułu podjęcia przez dziecko nauki w szkole poza miejscem zamieszkania – w wysokości 69 zł (w związku z dojazdem z miejsca zamieszkania do miejscowości, w której znajduje się siedziba szkoły, w przypadku dojazdu do szkoły ponadgimnazjalnej, a także szkoły artystycznej, w której realizowany jest obowiązek szkolny i obowiązek nauki w zakresie odpowiadającym nauce w szkole ponadgimnazjalnej) w wysokości 113 zł w przypadku dziecka lub osoby uczącej się, legitymującej się orzeczeniem o niepełnosprawności lub o stopniu niepełnosprawności;
- jednorazowy dodatek z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego w wysokości 100 zł.;
- dodatek z tytułu kształcenia i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego - 90 zł - dziecko w wieku do 5. roku życia, 110 zł - dziecko w wieku od 5 lat aż do ukończenia przez niego 24. roku życia.
A kiedy zasiłek rodzinny nie przysługuje?
Brak uprawnień do zasiłku rodzinnego i świadczeń dodatkowych zostanie stwierdzony gdy:
- dziecko ukończyło 18 rok życia i nie kontynuuje nauki w szkole,
- dziecko lub osoba ucząca się zawarły związek małżeński i w nim pozostają;
- dziecko przebywa w instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie, albo w pieczy zastępczej;
- osoba ucząca się została umieszczona w instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie;
- pełnoletnie dziecko lub osoba ucząca się nabyła prawo do zasiłku rodzinnego na własne dziecko;
- osobie samotnie wychowującej dziecko nie zostało ustalone świadczenie alimentacyjne, na rzecz dziecka od jego rodzica, na podstawie tytułu wykonawczego pochodzącego lub zatwierdzonego przez sąd (przy jednoczesnym braku przesłanek negatywnych w postaci: śmierć, ojciec jest nieznany, oddalenie powództwa o alimenty przez sąd, brak zobowiązania alimentacyjnego na podstawie decyzji sądu, opieka naprzemienna obojga rodziców stwierdzona orzeczeniem sądowym);
- członek rodziny pobiera na dziecko zasiłek rodzinny za granicą, chyba że przepisy szczegółowe stanowią inaczej;
- dziecko ukończyło 21 rok życia i posiada orzeczenie o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności, ale nie kontynuuje nauki w szkole lub w szkole wyższej;
- dziecko ukończyło 21 rok życia i kontynuuje naukę w szkole lub w szkole wyższej, ale nie legitymuje się orzeczeniem o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności
- dochód na osobę w rodzinie lub dochód osoby uczącej się przekracza kryterium dochodowe.
Jak się „załatwia” zasiłek rodzinny?
Ustalenie prawa do świadczeń rodzinnych oraz ich wypłata, następują na wniosek osoby uprawnionej. W celu wypłaty zasiłku rodzinnego oraz świadczeń dodatkowych należy złożyć wniosek w ośrodku pomocy społecznej lub w urzędzie gminy. Wniosek ten można złożyć osobiście, listownie lub drogą elektroniczną, przy pomocy platform: e-puap lub Portalu Informacyjno-Usługowego Emp@tia. Do wniosku należy złożyć wymagane dokumenty. Formularze wniosków oraz innych dokumentów niezbędnych do przyznania prawa do świadczeń udostępnia podmiot realizujący świadczenia rodzinne.
UWAGA!
Szczegółowy wykaz wymaganych dokumentów można znaleźć np. https://www.gov.pl/web/gov/uzyskaj-zasilek-rodzinny-wraz-z-dodatkami.
Przykładowe wzory wniosków oraz załączników do wniosku są dostępne na stronie Biuletynu Informacji Publicznej Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej.
Kiedy składać wnioski o zasiłek rodzinny i o świadczenia dodatkowe?
Prawo do świadczeń rodzinnych ustalane jest od miesiąca, w którym wpłynął prawidłowo wypełniony wniosek z wymaganymi dokumentami.Prawo do zasiłku rodzinnego oraz specjalnego zasiłku opiekuńczego ustala się na okres zasiłkowy. Okres zasiłkowy zaczyna się dnia 1 listopada i trwa do dnia 31 października następnego roku kalendarzowego.
Wnioski na nowy okres zasiłkowy można składać od dnia 1 lipca online, a od 1 sierpnia także w tradycyjnej formie papierowej w urzędzie.
UWAGA!
Gdy złoży się wniosek wraz z dokumentami do dnia 31 sierpnia, ustalenie prawa do świadczeń rodzinnych oraz wypłata przysługujących z tego tytułu świadczeń następuje do dnia 30 listopada.
W przypadku gdy wniosek taki zostanie złożony w okresie od dnia 1 września do dnia 31 października, ustalenie prawa do świadczeń rodzinnych, oraz wypłata świadczeń będzie zrealizowana do dnia 31 grudnia.
Natomiast, gdy wniosek o wypłatę świadczenia na nowy okres zasiłkowy wraz z wymaganymi dokumentami zostanie złożony w okresie pomiędzy 1 listopada a 31 grudnia, ustalenie prawa do świadczeń rodzinnych oraz ich wypłata nastąpi do ostatniego dnia lutego następnego roku.
